ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 30 ਨਵੰਬਰ (ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਹਰਿੰਦਰ ਮੁੰਡੀ, ਰੀਚਾ ਮਹਿਰਾ)-

ਨਵੇਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ-ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ 5ਵੇਂ ਦਿਨ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਝਰਨੇ 'ਤੇ ਜਾਓ, 32 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਕਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਆ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬੋਟ ਕਲੱਬ ਵਿਖੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਇਹ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਟਿਕੈਤ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 5 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵੋਟ ਕਲੱਬ ਵਿਖੇ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ।

ਜਦੋਂ ਵੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਟਿਕੈਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਉਸਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਇਕ ਬਾਲਵਾਨੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਕ ਹੁੱਕਾ ਨਾਲ, ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬੈਠਦਾ ਸੀ।

ਇਕ ਦੌਰ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰੈਲੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਦਲਣਾ ਪਿਆ।

ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਟਿਕੈਤ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਮਸੀਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਟਿਕੈਤ ਕਹਾਉਂਦਾ ਸੀ।

ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਏਨੀ ਪਹੁੰਚ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਕਿਸਾਨ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਉਸੇ ਦਿਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। 25 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ, ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਟਿਕੈਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬੋਟ ਕਲੱਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਰੈਲੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।

ਲੋਨੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫਾਈਰਿੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਕਿਸਾਨ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭੂਪ ਸਿੰਘ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਪੁਲਿਸ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ 14 ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 5 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਵਿਜੇ ਚੌਕ ਤੋਂ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਤੱਕ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲਿਆ।

ਪੂਰੀ ਦਿੱਲੀ ਠੱਪ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਿਸ਼ਤੀ ਕਲੱਬ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਟਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਬਲਦ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵੀ ਪਾਰਕ ਕੀਤੀਆਂ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੋਟ ਕਲੱਬ ਵਿਖੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ (30 ਅਕਤੂਬਰ) ਦੀ ਬਰਸੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਸਟੇਜ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਕਿਸਾਨ ਇਕੋ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਟਿਕੈਤ ਨੇ ਫਿਰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਰਹੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇੱਥੇ ਆ ਗਏ ਹਨ।

ਟਿਕੈਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ 12 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ।

ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਕਿਸਾਨ ਫਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗੇ।

ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਸਦਕਾ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਬਰਸੀ ਰੈਲੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਦਲਣਾ ਪਿਆ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਬੋਟ ਕਲੱਬ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ”ਆਖਰਕਾਰ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁਕਣਾ ਪਿਆ।

ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ 35 ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਭਰੋਸੇ' ਤੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ ਵੋਟ ਕਲੱਬ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੌਧਰੀ ਟਿਕੈਤ ਨੇ ਇਹ ਕੱਦ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਤੱਕ ਵੀ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਰਹੇ ਹਨ।